“Czarno-białe” myślenie

Czy zastanawialiście się kiedyś co może wpływać na treść waszych sądów moralnych? Wiadomo, że nie zawsze są one owocem racjonalnego rachunku. Dotychczasowe badania podkreślały rolę intuicyjnych procesów w moralności, a także płci i cech osobowości. Okazuje się, że to nie koniec listy. Badania opublikowane na łamach Journal of Experimental Social Psychology, pokazują, że na treść sądów moralnych wpływa także wizualny kontrast.

Nie jest tajemnicą, że rozumowanie moralne często opiera się nie na rozważaniu zasad, lecz na intuicji. Dotychczas badania naukowe pokazały, że na treść sądów moralnych ludzi duży wpływ ma na przykład afekt spowodowany tym, czy oceniane zdarzenie jest zgodne, czy nie z ich interesem (Epley & Caruso, 2004). Istnieją przypuszczenia, że na treść sądów moralnych mogą wpływać również czynniki, takie jak płeć czy dyspozycje osoby, np. styl poznawczy. Tymczasem wyniki najnowszych badań autorstwa Dr Simone Schnall i Dr Theodora Zarkadi z brytyjskiego uniwersytetu w Cambridge rzucają światło na jeszcze inne, nie znane dotąd czynniki. Okazuje się, że wpływ na kierunek sądów moralnych ma również wizualny kontrast.

W serii dwóch badań testowano czy wskazówki wzrokowe (takie jak tło) pozbawione jakiejkolwiek konotacji afektywnej mają wpływ na kierunek sądów moralnych. Podejrzewano, że przedstawienie dylematów na czarno-białym tle spowoduje myślenie w skrajnych kategoriach, co poskutkuje bardziej ekstremalnymi sądami moralnymi.

W badaniu pierwszym 111 internautów zostało poproszonych o rozwiązanie klasycznych dylematów moralnych Kohlberga (1983), które opisywały sytuację Heinza decydującego się ukraść lekarstwo dla swojej umierającej na raka żony. Zadaniem uczestników była ocena jego zachowania na siedmiostopniowej skali od 1 (w porządku) do 7 (nie w porządku). Dylemat był prezentowany w trzech warunkach: na czarno-białym tle (szachownica), na szarym tle oraz na kolorowym tle. Uczestnicy byli losowo przydzielani do warunków i każdemu tylko raz prezentowano dylemat.
Zgodnie z przewidywaniami, okazało się, że sądy moralne uczestników w czarno-białym warunku były bardziej surowe od sądów uczestników w pozostałych warunkach. Natomiast sądy uczestników w warunkach szarym i kolorowym nie różniły się. Co więcej również polaryzacja sądów w warunku czarno-białym była największa, co oznacza, że uczestnicy oceniali zachowania jako albo dobre, albo złe, nie stawiali ocen pośrednich “szarych”, jak w pozostałych dwóch warunkach.

Badanie drugie było bardzo podobne do badania pierwszego z tą różnicą, że w tym badaniu zamiast dylematów proszono 130 uczestników o ocenę serii sytuacji społecznych, które prezentowano na kontrastowym – czarno-białym, albo neutralnym – szarym tle. Uczestnicy oceniali moralność sześciu zjawisk (pornografia, cudzołóstwo, zażywanie narkotyków, śmiecenie, palenie oraz przeklinanie) na dziesięciostopniowej skali od -5 (bardzo niemoralne) do 5 (bardzo moralne). Wszystkie były użyte wcześniej w badaniach Zhonga (2010).
Tak jak w badaniu pierwszym skrajność sądów była większa wśród badanych, którzy oceniali sytuacje społeczne prezentowane na czarno-białym niż na szarym tle. Indywidualna analiza wszystkich sześciu zjawisk wykazała istnienie ogólnego wzorca – surowszego oceniania w czarno-białym warunku i dotyczyło to: palenia, zażywania narkotyków oraz cudzołóstwa. W porównaniu z wynikami badania pierwszego, gdzie odpowiedzi plasowały się na całej skali, w badaniu drugim przeważały oceny negatywne. Jednak, tak jak przewidywano oceny te były bardziej surowe w warunku czarno-białym niż szarym.

Fakt, że subtelne wizualne prezentacje mogą wpływać na postrzeganie przez ludzi co jest dobre, a co złe może mieć istotne implikacje praktyczne – tłumaczą naukowcy. Rzeczywiście, rośnie przekonanie, że z fizycznych doświadczeń wynikają procesy poznawcze, takie jak myślenie abstrakcyjne czy podejmowanie decyzji. Uzyskany wynik jest bardzo interesujący, ale jednocześnie problematyczny. Wyobraźmy sobie wizualny kontrast na sali sądowej, gdzie najczęściej padają wyroki: “winny, niewinny”. Okazuje się, że subtelny percepcyjny kontekst tego pomieszczenia (np. kolor płytek podłogowych) może podświadomie wpłynąć na treść wyroku! Wiedza o istnieniu tych czynników powinna stanowić pierwszy krok do zabezpieczenia przed ich potencjalnym wpływem – podsumowuje Dr Simone Schnall.