Dlaczego droga powrotna wydaje się krótsza?

Każdy kto kiedykolwiek podróżował, prawdopodobnie doświadczył tego zjawiska przynajmniej raz w życiu. Nie ma znaczenia czy był to powrót z wakacji, odwiedzin dalekich krewnych czy służbowej podróży, tak samo jak środek za pomocą którego się poruszaliśmy. Wracając pieszo, rowerem, samochodem, a nawet samolotem możemy doświadczyć „efektu powrotu z podróży” (ang. return trip effect).

Holenderska grupa badaczy pod kierownictwem Nielsa van de Vena postanowiła bliżej przyjrzeć się zjawisku, które wydaje się być nie tylko powszechne, ale także bardzo częste. Autorzy założyli istnienie dwóch możliwych jego wyjaśnień.

Pierwsze z nich zakłada, że „efekt powrotu z podróży” jest wynikiem zapoznania się i oswojenia z drogą, dzięki czemu jest ona bardziej przewidywalna. W tym wypadku, gdy wyruszamy w podróż i nie wiemy do końca czego możemy się spodziewać, zapamiętujemy drogę jako trwającą bardzo długo. Z drugiej strony droga powrotna jest nam znana i bardziej przewidywalna, dlatego pamiętamy ją jako krótszą.

Drugie wyjaśnienia opiera się na oczekiwaniach. Wiedząc, że nie jesteśmy w stanie trafnie oszacować ile czasu zajęły nam różne rzeczy z przeszłości (Block & Zakay, 1997) oraz ile będziemy musieli poświecić go na przyszłe (Buehler et al. 2002) autorzy założyli, że podobnie jest w przypadku podróży.

Na jej początku wydaję się nam, że będzie trwała krócej niż rzeczywistości, jednak w trakcie drogi oraz w momencie osiągnięcia celu, okazuje się być inaczej. Rozczarowani tym faktem, oczekiwania w stosunku do drogi powrotnej budujemy na podstawie podróży początkowej. W ten sposób po raz kolejny przeszacowujemy czas jaki zajmie nam powrót do domu, jednak tym razem robimy to w drugą stronę. Ostatecznie nasze oczekiwania nie pokrywają się z doświadczeniem i dlatego droga powrotna wydaje się być krótsza. Które z wyjaśnień jest bliższe prawdy?

W pierwszym eksperymencie badacze poprosili osoby wracające z jarmarku lub wesołego miasteczka o oszacowanie ile trwała podróż powrotna w porównaniu do początkowej. Do analizy wybrano tylko te osoby, których podróż w jedną i drugą stronę trwała tyle samo, a sami podróżujący w ciągu jej trwania byli obudzeni.

Okazało się, że „efekt powrotu” rzeczywiście istnieje, ponieważ według ocen badanych droga powrotna trwała istotnie krócej niż droga początkowa. Dodatkowo zapytano uczestników o to w jakim stopniu byli w stanie rozpoznać konkretne punkty orientacyjne na trasie (znajomość drogi) oraz czy podróż początkowa trwała krócej lub dłużej niż się tego spodziewali (oczekiwania).

Analiza odpowiedzi uczestników przechyliła szalę na rzecz wyjaśnienia dotyczącego oczekiwań. Znajomość trasy – większa lub mniejsza – nie miała wpływu na „efekt powrotu”, jednak im trasa początkowa trwała dłużej niż spodziewali się tego badani, tym krótsza wydawała im się droga powrotna. Oczywiście jedno badanie nie przesądza sprawy, dlatego autorzy jeszcze raz postanowili sprawdzić – tym razem dokładniej – czy w grę na pewno nie wchodzi znajomość otoczenia.

W kolejnym eksperymencie udział wzięli rowerzyści, którzy mogli wybrać jedną z dwóch tras prowadzący do pobliskiego lasu. Część z nich miała wrócić tą samą trasą, którą przyjechała, a pozostała inną, o tej samej odległości. Po powrocie uczestnicy odpowiadali na pytania, które wykorzystano w pierwszym badaniu.

Tym razem van de Ven razem z zespołem nie tylko wykazał, że „efekt powrotu” jest powtarzalny – rowerzyści uważali, że droga powrotna trwała krócej (36,9 minut) niż początkowa (44,3 minuty) – ale także, że nie zależy od tego czy trasa jest nam znana. Bez względu na to czy uczestnicy wracali tą samą drogą czy inną, ich oszacowania czasu trwania podróży powrotnej były na podobnym poziomie.

Van de Ven i jego koledzy potwierdzili istnienie psychologicznego efektu, który najlepiej wyjaśnia mechanizmy tworzenia oczekiwań w stosunku do podróży. Autorzy sugerują, że „efekt powrotu z podróży” może być także prawdziwy w przypadku innych czynności, które cechuje powtarzalność. Bardzo prawdopodobne, że czas jaki poświeciliście na przeczytanie tego tekstu, wyda się Wam krótszy, jeśli przeczytacie go ponownie. Oczywiście pod warunkiem, że za pierwszym razem, strasznie się Wam dłużył.